Pszczoły robotnice osiągają
długość 15mm i żyją od 4 do 24 tygodni, trutnie 20mm i żyją od czterech
do pięciu tygodni a matka 22mm i żyje nawet do 7 lat.
Pszczoły zaopatrzone są w "trąbkę", czyli aparat gębowy, dwie pary
skrzydeł i aparat żądłowy.
Do wyprodukowania jednego kilograma miodu pszczoły potrzebują około
trzech kilogramów nektaru, co oznacza około sześćdziesięciu tysięcy
wylotów z ula.
Świat pszczół i jego dary
Przez wielu nazywana królową owadów – pszczoła miodna, rzetelna
pracownica, nigdy nieustająca, skutecznie dążąca do wyznaczonego sobie
celu. Możemy śmiało powiedzieć, iż to dzięki niej otrzymujemy
niepowtarzalny dar natury, unikalny i nieoceniony w postaci miodu i
wosku. W okresie zapylania podstawowym zadaniem pszczoły jest zbieranie
pyłków kwiatowych oraz nektarów, podczas tychże codziennych „pszczelich”
czynności dochodzi to zapylania kwiatów. W tan prosty sposób miododajki
dostarczają pszczołom podstawowego surowca do produkcji miodu, a same w
zamian mogą zrodzić owoc życia.
Pszczoła miodna to taka niesamowita darczyni, swą mozolną pracą
obdarowuje zarówno naturę jak i nas samych. Praktycznie każdy z nas na
własnej skórze doświadczył cudownego działania miodu pszczelego, ale
także wielu pozytywnych aspektów z innych produktów pszczelich.
Propolis, mleczko pszczele, pierzgi, pyłek kwiatowy, wosk pszczeli, już
wspomniany miód pszczeli, co ciekawe i jad pszczeli to podstawowe dzieła
pszczele, które z każdym rokiem zyskują na wartości w oczach tych,
którzy mieli przyjemność doświadczyć ich działania, ale także świata
farmaceutycznego oraz kosmetycznego. Na bazie tychże wyjątkowych
naturalnych komponentów, wytwarza się lecznicze maści (doskonałe na
trudno gojące się rany), a także środki odkażające oraz wzmacniające
(stosowane podczas rekonwalescencji). Produkty kosmetyczne produkowane z
„pszczelich cudów” doskonale regenerują skórę, odbudowują oraz
wzmacniają strukturę włosa.
Występowanie
Cechy charakterystyczne pszczoły miodnej
Różnice morfologiczne między osobnikami
rodziny pszczelej
Afrykańska górska
(Apis mellifera monticola Smith) - podgatunek pszczoły miodnej z grupy
afrykańskiej, występujący w siedliskach wysokogórskich
(powyżej 2000m n.p.m.) wschodniej Afryki (Etiopia, Kenia, Tanzania).
Robotnice są stosunkowo duże, ciemno ubarwione, długość języczka średnio
6,06mm.
Jest przystosowana do chłodnego klimatu, mało rojliwa i łagodna.
Afrykańska
właściwa (Apis
mellifera adansonii) - podgatunek pszczoły miodnej z grupy afrykańskiej,
zasiedlający zachodnią Afrykę od Senegalu po rzekę Kongo. Robotnice mają
na ciele intensywne żółte pasy, są średniej wielkości i mają krótki
języczek 5,69mm. Tworzą rodziny bardzo żywotne, agresywne o wybitnej
skłonności do rojenia się i migracji.
Algierska
(pszczoła telska) (Apis mellifera intermissa) - podgatunek pszczoły
miodnej z grupy afrykańsko-europejskiej, występujący w Afryce na północ
od Sahary: od Libanu do marokańskiego wybrzeża atlantyckiego. Jest
podobna do pszczoły iberyjskiej, także ciemno ubarwiona, lecz trochę
mniejsza, ma dość długi języczek 6,38mm. Dobrze znosi okresy suszy, roi
się bardzo intensywnie i zakłada dużo mateczników (ponad 100), obficie
kituje. W rodzinach bezmatecznych szybko pojawiają się trutówki. Na
terenie występowania jest dość zróżnicowana, wyróżnia się zwłaszcza
populacja
występująca na obszarze Maroka, zwana często pszczołą marokańską (nazwa
używana niekiedy jako synonim pszczoły algierskiej). Jest ona jaśniejsza
i ma dłuższy języczek do 6,54mm. W górach Maroka występuje populacja
lokalna określana także jako odrębny podgatunek. Robotnice z tej
populacji dorównują wielkością pszczole iberyjskiej, mają bardzo długie
języczki 7,04mm. i kilka żółtych pasków na odwłoku.
Anatolska
(Apis mellifera anatolica) - podgatunek pszczoły miodnej, obejmujący
słabo dotychczas poznane populacje zamieszkujące Azję Mniejszą, różniące
się między sobą ubarwieniem robotnic: od ciemnego (pobrzeże Morza
Czarnego na wschód od Synopu) do jasnożółtego i pomarańczowożółtego (w
głębi Anatolii i na wybrzeżu Morza Śródziemnego). Różnią się one także
intensywnością rozwoju rodzin i rojliwością. Ma dobrze rozwinięty
zmysł orientacyjny, jest raczej łagodna, ale bywa pobudliwa zwłaszcza w
okresach ochłodzenia, dobrze zimuje.
Armeńska
(Apis mellifera armenica) - populacja coraz częściej traktowana jako
podgatunek kaukaskiej grupy pszczoły miodnej. Występuje w Armenii, na
wysokości 600-1300 m n.p.m. Jest podobna do pszczoły kaukaskiej nizinnej
i do pszczoły perskiej. Robotnice mają dużo żółtej barwy na odwłoku, są
łagodne i spokojne, umiarkowanie rojliwe, sklepią miód głównie na mokro.
Matki bardzo wydajnie czerwią.
Augustowska
- miejscowa populacja pszczoły leśnej występująca w rejonie Augustowa,
objęta ochroną przed zmieszańcowaniem, utrzymywana w tak zwanym
zamkniętym rejonie hodowli utworzonym w 1976r.
Banacka
(Apis mellifera banatica) - populacja odkryta na terenie Banatu
(Jugosławia) w obrębie terenu występowania pszczoły kraińskiej. Różni
się od niej jasnym ubarwieniem robotnic i stąd zaklasyfikowano ją jako
odrębny podgatunek. Nie została dotąd bliżej poznana i nie wyjaśniono
jeszcze jej stanowiska systematycznego. Niektórzy badacze uważają ją za
nizinną odmianę pszczoły kraińskiej.
Baszkirska bartna
- populacja
miejscowa pszczoły leśnej, żyjąca w stanie dzikim w lasach górzystej
części Baszkirii. Jest objęta ochroną i rozprowadzana w pasiekach.
Chińska
(Apis cerana sinensis) - grupa ras i populacji pszczoły wschodniej,
zamieszkująca obszar Chin, dość silnie zróżnicowana pod względem
morfologicznym i biologicznym: od południowych form tropikalnych (jasne
ubarwienie, mniejsze rozmiary ciała) do północnych (ciemne ubarwienie,
większe rozmiary ciała), przystosowanych do surowego klimatu
kontynentalnego (spadek temperatury do -30°C). Jest dość rojliwa,
skłonna do opuszczania gniazda, raczej łagodna, słabo się broni przed
szkodnikami, pracuje w temperaturze 4-40°C. W Chinach ceniona i chętnie
utrzymywana, na ogół w prymitywnych
warunkach. Jej znaczenie gospodarcze nie maleje, mimo popularności
importowanej i hodowanej pszczoły miodnej, głównie włoskiej (od1913 do
1925r.) i kaukaskiej.
Cypryjska
(Apis mellifera cypria) - podgatunek pszczoły miodnej z grupy
orientalnej, zasiedlający Cypr, podobny do pszczoły syryjskiej. U
robotnic pierwsze trzy tergity odwłokowe są jasne, tarczka żółta.
Rodziny rozwijają się intensywnie (wysoka wydajność czerwienia matek),
są rojliwe, pracowite, nie błądzą, zimują dobrze. Odznaczają się dużą
pobudliwością, niepokojone silnie żądlą. Na przełomie XIX i XX wieku
chętnie importowano do różnych krajów, głównie ze względu na ładne
ubarwienie.
Dalekowschodnia
- populacja pszczoły miodnej zadomowiona od niedawna na Dalekim
Wschodzie w dorzeczu Amuru i Ussuri, przystosowana do bardzo obfitych
pożytków, przede wszystkim z lipowych lasów. Jest podobna do pszczoły
ukraińskiej, która była jej głównym protoplastą. Jest ona także w
znacznym stopniu spokrewniona z pszczołą leśna oraz, mniej z pszczołą
kaukaską i pszczołą włoską. Charakteryzuje się dużą zmiennością cech,
ubarwienie ma szare lub szarożółte.
Egipska
(Apis mellifera lamarckii) - podgatunek pszczoły miodnej z grupy
orientalnej, zamieszkujący dolinę Nilu. Robotnice maja szaro-białe paski
na odwłoku, którego pierwsze trzy segmenty są żółtopomarańczowe, trutnie
zdarzają się ciemne. Odznacza się wybitną rojliwością, odciąga wiele
mateczników (do 400). Na plastrach zachowuje się spokojnie, jest niezbyt
agresywna. Nie używa kitu.
Iberyjska
- rasa lokalna pszczoły miodnej właściwej, zamieszkująca Półwysep
Iberyjski. Ma ciało średniej wielkości, ciemno ubarwione, jest
agresywna.
Zachowała się dotychczas w stosunkowo czystej postaci.
Indochińska
(Apis cerana socialis) - populacje pszczoły wschodniej zasiedlające
Półwysep Indochiński. Żyje dziko, ale jest także utrzymywana przez
ludność tubylczą jako tak zwana pszczoła miejscowa, ostatnio wypierana
przez importowana pszczołę miodną, głównie włoską i kaukaską.
Indonezyjska
(Apis cerana insularis) - grupa ras i populacji pszczoły wschodniej,
występująca na wyspach Indonezji w różnych odmianach żyjących dziko i
hodowanych. Pod względem systematycznym jest zupełnie nieuporządkowana,
wymieniana w literaturze także pod innymi nazwami (pszczoła jawajska,
pszczoła sumatrzańska).
Indyjska
(Apis cerana indica) - podgatunek pszczoły wschodniej zamieszkujący
Półwysep Indyjski, na zachód i północ sięgający Afganistanu i Himalajów.
Od dawna jest utrzymywana i hodowana w prymitywnych warunkach (w
garnkach glinianych, kłodach, we wnękach budynków), obecnie dość
skutecznie zastępowana pszczołą miodną. Znane są odmiany żyjące dziko.
Na obszarze występowania jest dość silnie zróżnicowana (lokalne rasy i
populacje) i częściowo tylko poznana pod względem systematycznym.
Ostatnio na terenie Indii opisano szczegółowo dwie jej rasy ekologiczne:
nizinną i górską,
na podgórzu występują formy przejściowe.
Japońska
(Apis cerana japonica) - grupa populacji pszczoły wschodniej
zasiedlająca pierwotnie Japonię oraz prawdopodobnie pobrzeże kontynentu
(Korea), jedną z populacji określa się jako pszczołę ussuryjską. W
Japonii spotyka się obecnie rzadko i jedynie w stanie dzikim, chociaż
tamtejsi pszczelarze uważają tak zwaną pszczołę miejscową za jej
mieszańca z pszczołą miodną. Badania zaprzeczają jednak możliwości
krzyżowania się tych dwóch
gatunków. Robotnice są trochę większe od południowych form tego samego
gatunku, budują także większe komórki plastra. Są bardzo łagodne, rzadko
żądlą, lecz skutecznie bronią się przed szkodnikami, np. szerszeniami.
Pszczoła japońska nie ma gospodarczego znaczenia. W Japonii produkcję
pszczelarską opiera się głównie na pszczole włoskiej, po raz pierwszy
przywiezionej na wyspy w 1877r.
Jemeńska
(Apis mellifera yementica) - podgatunek pszczoły miodnej występujący w
suchej strefie centralnej i wschodniej Afryki (Czad, Sudan, Kenia) oraz
w południowej części Półwyspu Arabskiego (Jemen, Oman). Robotnice są
najmniejsze i najjaśniej ubarwione z podgatunków afrykańskich, mają też
najkrótszy języczek (5,39mm.). Są stosunkowo łagodne, ale pobudliwe.
Kampinoska
- miejscowa populacja pszczoły środkowoeuropejskiej występująca w
rejonie Puszczy Kampinoskiej i objęta ochroną przed zmieszańcowaniem,
utrzymywana w tak zwanym zamkniętym rejonie hodowli powstałym w 1980r.
Karłowata
(Apis florea) - gatunek z rodzaju (Apis) występujący w Azji Południowej,
w strefie klimatu tropikalnego. Żyje na wolnym powietrzu, przeważnie w
zaroślach, przytwierdzając do gałęzi drzew lub krzewów pojedynczy
plaster o powierzchni około 5dm2. W centralnej części plastra znajdują
się komórki pszczele (głębokość 3,5mm.), u dołu większe trutowe,
mateczniki zaś (12-15szt.) są zakładane na dolnej krawędzi plastra. Miód
jest gromadzony w głębokich komórkach silnie rozbudowanej górnej części
plastra, służącej również za poziomą platformę do tańców werbunkowych.
Robotnice są jaskrawo ubarwione, przeciętnie dwa razy mniejsze od
pszczoły miodnej, matki i trutnie są dość duże. Pszczoły te są łagodne i
bojaźliwe, latają bardzo szybko, lecz na
niewielką odległość, a atakując wydają charakterystyczne dźwięki. Ich
gniazda są dobrze ukryte, trudne do odnalezienia. Zabezpieczają je przed
mrówkami, pokrywając gałęzie lepkim kitem. Odbywają sezonowe wędrówki w
poszukiwaniu odpowiednich miejsc do gniazdowania (w zimie
nasłonecznionych, latem zacienionych) i dobrego pożytku. Gromadzą
stosunkowo niewiele (do 1kg.) aromatycznego miodu używanego jako leku w
medycynie ludowej. Nie maja znaczenia gospodarczego, chociaż tubylcy
próbują ją udomowić (np. w Omanie). W obrębie tego gatunku występuje
zróżnicowanie geograficzne:
pszczoły żyjące na terenach położonych bardziej na północ są większe od
występujących na południu (liczba komórek pszczelich na1dm2 plastra na
południu Indii - 1560, w Pendżabie - 1190).
Karpacka
- rasa lokalna pszczoły kraińskiej, zasiedlająca wschodnie i południowe
Karpaty oraz Wyżynę Siedmiogrodzką. Zalicza się do pszczół górskich.
Na obszarze swego występowania jest dość silnie zróżnicowana, znane są
głównie jej populacje z Rusi Zakarpackiej i z Rumunii. Pod względem
morfologicznym jest bardzo zbliżona do pszczoły kraińskiej populacji
alpejskiej. Ma szaro ubarwione ciało średniej wielkości i dość długi
języczek (około 6,65mm.). Odznacza się łagodnością, umiarkowanie
intensywnym rozwojem rodzin i stosunkowo małą rojliwością. Zimuje
dobrze, sklepi miód na sucho.
Kaukaska abchaska
- populacja pszczoły kaukaskiej występująca w pasiekach na terenie
Abchazji. Wyróżnia się dość intensywnym rozwojem rodzin. Siedlisko
graniczy bezpośrednio z siedliskami kolorowej pszczoły kaukaskiej
nizinnej.
Kaukaska nizinna
- rasa lokalna pszczoły kaukaskiej szerokołapej występująca na obszarze
Gruzji i Azerbejdżanu, w dolinach między Wielkim i Małym Kaukazem.
Wyróżnia się żółtą barwą na odwłoku robotnic, jest łagodna, lecz rojliwa
i skłonna do rabunku. Najlepiej poznana została w Abchazji. W wyższych
partiach gór (do 1200m.) obszar jej występowania graniczy z siedliskami
szarej pszczoły kaukaskiej. Między tymi dwoma podgatunkami istnieją
liczne formy przejściowe rozróżniane przede wszystkim na podstawie
ubarwienia.
Kaukaska
szerokołapa
(pszczoła kaukaska kolorowa, pszczoła kaukaska żółta) (Apis mellifera
remipes) - podgatunek zasiedlający niziny i zbocza gór (do 1200m.)
Wielkiego Kaukazu, od Morza Czarnego i Azowskiego do Kaspijskiego, na
południe prawdopodobnie do Małego Kaukazu. Ubarwienie jest
jaskrawożółte, w wyższych partiach gór ciemniejsze. Języczek robotnic
długi, a pierwszy człon stopy tylnej nogi znacznie rozszerzony. Jest
bardzo łagodna i spokojna, wybitnie rojliwa, zakłada dużo mateczników
(do 300). Dobrze znosi gorące lata, jest też przystosowana do częstych
oblotów zimowych.
W obrębie pszczoły kaukaskiej szerokołapej wyodrębniono liczne populacje
miejscowe.
Kaukaska
(Apis mellifera caucasica) - podgatunek pszczoły miodnej występujący w
wyższych partiach gór Wielkiego i Małego Kaukazu (1200-1600m n.p.m.).
Żyje tam wiele miejscowych populacji, wśród których wyodrębniono
dotychczas mingrelską, kartalińską, kachetyńską, imieretyńską,
ziemnoswanetską, guryjską i kabachtepińską, poddawane obecnie
intensywnej pracy hodowlanej. Niekiedy określana jest nazwą: pszczoła
szara górska (wysokogórska) kaukaska, podkreślającą jej odrębność
ekologiczną. Pszczoły kaukaskie są najmniejsze spośród hodowanych w
Polsce podgatunków, ale mają
najdłuższy języczek (około 7,00mm.). Są szare lub ciemnoszare, o jasnym,
szarobiaławym owłosieniu, odwłok trutni ciemny, matki brązowawy.
Odznaczają się łagodnością, spokojnym zachowaniem się na plastrze
podczas przeglądów, są nierojliwe, ale mają silną skłonność do rabunku.
Wydajność matki w czerwieniu jest niewielka, rodziny nie osiągają zbyt
dużej siły. Robotnice są bardzo pracowite i mają wyjątkowe zdolności do
wyszukiwania i zbierania wziątku, dobrze zapylają koniczynę czerwoną.
Sklepią miód na mokro, bardzo silnie kitują gniazdo. Są wrażliwe na
choroby.
Kraińska
(krainka) (Apis mellifera carnica) - podgatunek pszczoły miodnej
zasiedlający pierwotnie znaczną część Europy na wschód od Alp i Karpat
Zachodnich, oraz na południe od strefy lasostepów aż do Morza Czarnego,
Egejskiego i Adriatyku. Jest obecnie powszechnie znany i
rozpowszechniony poza naturalnym zasięgiem. Robotnice są szare, średniej
wielkości o szczupłym ciele wysoko osadzonym na odnóżach i dość długim
języczku (około 6,50mm.). Są łagodne, spokojne, dobrze trzymają się
plastrów. Wyróżniają się pracowitością i dużą lotną aktywnością. Mają
dobrze rozwinięty zmysł
orientacyjny, są żywotne i dobrze znoszą kaprysy pogody. Sklepią miód
przeważnie na sucho. Używają mało kitu, gniazda utrzymują czysto. Są
odporne na choroby. Rodziny wiosną rozwijają się na ogół bardzo
intensywnie, po wyczerpaniu się pożytku szybko tracą aktywność. Są
przeważnie bardzo rojliwe niż pszczoły innych podgatunków. Rozróżnia się
odmianę górską i stepową, a w ich obrębie wiele ras i populacji
lokalnych, różniących się temperamentem, intensywnością rozwoju i
rojliwością. W praktyce pszczelarskiej nazwą tego podgatunku określa się
przeważnie tylko jego populację alpejską,
najlepiej poznaną i intensywnie hodowaną. Poza tym rozróżnia się jeszcze
populację panońską i macedońską oraz rasy lokalne: karpacką i ukraińską.
Kraińska alpejska
- populacja miejscowa górskiej odmiany pszczoły kraińskiej, zasiedlająca
Alpy Wschodnie i Zachodnia Jugosławię. Rodziny charakteryzują się bardzo
intensywnym rozwojem wiosennym i dużą rojliwością, zwłaszcza w
populacjach nieselekcjonowanych.
Kraińska
macedońska -
populacje górskiej odmiany pszczoły kraińskiej zasiedlające prawie cały
Półwysep Bałkański. Jest silnie zróżnicowana biologicznie, odznacza się
dobrym rozwojem rodzin, umiarkowaną rojliwością i zaznaczającą się
czasami agresywnością. Robotnice mają dość jasne ubarwienie (często z
żółtymi paskami), zwłaszcza w populacjach na południu Grecji.
Kraińska panońska
- populacja lokalna odmiany stepowej pszczoły kraińskiej, zasiedlająca
nizinne obszary dorzecza środkowego Dunaju. Odznacza się niezbyt
intensywnym, ale równomiernym rozwojem rodzin i umiarkowaną rojliwością.
Kreteńska
(Apis mellifera adamii) - podgatunek pszczoły miodnej z grupy
orientalnej, zasiedlający Kretę, bardzo zbliżony do pszczoły
anatolskiej. Robotnice mają żółte pasy na dwóch przednich tergitach
odwłokowych, ale o różnej powierzchni i nasileniu barwy. Dobrze trzyma
się plastrów i w zasadzie nie jest agresywna, choć łatwo mobilizuje się
do masowego ataku. Jest wybitnie rojliwa i zakłada wiele mateczników (do
200), miód sklepi na mokro, używa bardzo mało kitu.
Krymska
(Apis mellifera taurica) - populacja pszczoły miodnej występująca na
południowym pobrzeżu Krymu, wydzielona jako odrębny podgatunek z grupy
kaukaskiej. Pod względem morfologicznym zajmuje pośrednie miejsce między
pszczołą kaukaską i pszczołą armeńską. Nie ma gospodarczego znaczenia.
Lenkorańska
- populacja lokalna występująca na Nizinie Lenkorańskiej i nad Morzem
Kaspijskim w klimacie subtropikalnym, zaliczana do podgatunku pszczoły
perskiej, choć rozgraniczenia taksonomiczne między tym podgatunkiem a
dochodzącą w tym rejonie od północy pszczołą kaukaską szerokołapą nie są
jeszcze ostatecznie określone. Ubarwienie jest żółte, niekiedy
jasnopomarańczowe.
Leśna
- rasa lokalna pszczoły miodnej właściwej, występująca w lasach i
lasostepach Europy na wschód od dorzecza Niemna i Prypeci,
rozprzestrzeniona przez człowieka poza Uralem, przede wszystkim w
zachodniej Syberii. W literaturze określana jest niekiedy łacińską nazwą
Apis mellifera silvarum. Była hodowana od wieków w barciach. Pod
względem morfologii, biologii i zachowania się jest bardzo podobna do
pszczoły środkowoeuropejskiej. Robotnice są duże, ciemnoszare, mają
stosunkowo krótki języczek (około 6,10mm.). Podczas przeglądów gniazda
są agresywne, niespokojne i uciekają z
plastrów. Matka czerwi dość intensywnie (1500-2000 jaj na dobę), rodziny
chętnie się roją. Dobrze wykorzystują późniejsze pożytki (gryka, lipa).
Miód sklepią na sucho.
Madagaskarska
(Apis mellifera unicolor) - pierwszy opisany podgatunek pszczoły miodnej
z grupy afrykańskiej, zamieszkujący Madagaskar oraz inne, mniejsze wyspy
(Mauritius, Reunion) w tym rejonie Oceanu Indyjskiego. Robotnice są
łagodne, dość małe, skąpo owłosione i bardzo ciemne, o skrzydłach ciemno
ubarwionych, języczki mają krótkie (5,60mm.). Nazwą łacińską przez długi
czas określano wszystkie ciemne pszczoły Afryki.
Miodna właściwa
(Apis mellifera
mellifera) - podgatunek pszczoły miodnej pierwotnie zasiedlający większą
część Europy, z wyjątkiem obszarów na południe od Alp i Karpat oraz
strefy stepów na wschodzie. Obecnie prawie nie występuje w czystej
postaci. Na obszarze występowania wyodrębniono następujące rasy lokalne:
iberyjską, środkowoeuropejską, wrzosową i leśną. Charakteryzuje się
jednolitym ciemnym ubarwieniem ciała, niekiedy szarobrązowym, dużą
skłonnością do żądlenia i płochliwością na plastrze. Robotnice sklepią
miód na sucho i używają sporo kitu.
Miodna
(Apis mellifera, Apis mellifica) - gatunek z rodzaju pszczołowatych
właściwych, żyjący społecznie. Jego przedstawiciele są owadami średniej
wielkości, o owłosionym ciele i różnej intensywności ubarwienia oskórka
i włosków - od ciemnego, prawie czarnego, do żółtego i
pomarańczowoczerwonego, jednolitego lub paskowego. Mają dwie pary
błoniastych skrzydeł z dość skąpą siecią żyłek, tworzących między innymi
na przednim skrzydle podłużne, zaokrąglone pólko radialnie (cecha
rodzajowa). Na tylnym skrzydle nie ma dodatkowej żyłki radialnej lub
występuje jedynie jej zaczątek (cecha gatunkowa). Aparat gębowy dość
silnie rozbudowany, gryząco-liżący. Na sternitach odwłoka występują
cztery pary gruczołów woskowych. Na goleni tylnej pary nóg robotnic
znajduje się tak zwany koszyczek do gromadzenia pyłku kwiatowego.
Końcowa część odwłoka samic zaopatrzona jest w aparat żądłowy z
gruczołem jadowym. Pierwotnie występowała w Afryce, na Bliskim Wschodzie
i w Europie. Prócz hodowlanych występują także dzikie formy, od których
również pozyskuje się miód i wosk. Z punktu widzenia
zoologiczno-geograficznego poznane podgatunki pszczoły miodnej zestawia
się w pięć grup:
I podgatunki afrykańskie
II podgatunki afrykańsko-europejskie
III podgatunki południowo-wschodnioeuropejskie
IV podgatunki orientalne
V podgatunki kaukaskie
Olbrzymia
(Apis dorsata) - gatunek pszczoły (Apis) żyjący dziko w strefie klimatu
tropikalnego południowej Azji, od Filipin do Pakistanu. Buduje często
skupienia gniazd na wolnym powietrzu, jest to duży (do 270 x 120cm)
pojedynczy pionowy plaster, przytwierdzany zazwyczaj do rozwidlonych
konarów drzew, do występu skalnego lub okapu opuszczonego budynku. Górna
część plastra, pogrubiona do 12cm, służy do gromadzenia miodu (30kg i
więcej), dolna - o komórkach głębokości 16mm i średnicy 5,35-5,64mm - do
wychowu czerwiu pszczelego i trutowego (po nadbudowaniu ścian komórek).
Mateczniki (4-5szt.) są zakładane na dolnej krawędzi plastra, częściowo
weń wbudowane. Robotnice o długości ciała 19mm, są zbliżone wielkością
do matki (23mm) i trutni (17mm), jaskrawo ubarwione
(żółto-pomarańczowo-czarne), o ciemnych błonach skrzydeł. Są bardzo
pracowite, pobierają nawet głęboko ukryty nektar (długość języczka
dochodzi do 7mm). Zdania różnych badaczy, co do agresywności tych
pszczół są podzielone.
Rodziny mają skłonność do sezonowych wędrówek, opuszczone gniazda
niszczą barciaki. Głównie od tego gatunku pochodzi miód spożywany przez
miejscową ludność, pozyskiwany podobnie jak wosk, w sposób rabunkowy.
Próby udomowienia nie dały dotychczas rezultatów.
Perska
(Apis mellifera meda) - podgatunek pszczoły miodnej, występujący na
Wyżynie Irańskiej. Jest niezbyt ściśle określony systematycznie i
pozostaje w nieustalonych związkach pokrewieństwa z pszczołą armeńską i
z pszczołą kaukaską szerokołapą, z którą graniczy na północy w rejonie
Morza Kaspijskiego, określany jest tam jako pszczoła lenkorańska.
Południowoafrykańska
(Apis mellifera capensis) - podgatunek pszczoły miodnej występujący na
ograniczonym obszarze Afryki w rejonie Przylądka Dobrej Nadziei.
Robotnice mają dość duży zbiorniczek nasienny i duże jajniki, mogą też
składać jaja, z których rozwijają się samice. Jest ciemno ubarwiona,
nieco większa, łagodniejsza i mniej rojliwa niż sąsiadująca z nią
pszczoła środkowoafrykańska.
Północnokaukaska
(pszczoła kubańska) - rasa miejscowa pszczoły kaukaskiej szerokołapej,
występująca w rejonie północnego Kaukazu, głównie w Krasnodarskim i
Stawropolskim Kraju (dorzecze rzeki Kubań). Jest przystosowana do
gorącego południowego lata i krótkich zim. Odznacza się jaskrawożółtym
ubarwieniem odwłoka robotnic.
Robotnica
- samica pszczela o
uwstecznionych narządach rozrodczych, przystosowana do wykonywania prac
na rzecz rodziny pszczelej. Mają szczątkowe jajniki bez zbiorniczków
nasiennych, mogą więc składać ograniczone ilości niezapłodnionych jaj.
Do ważnych narządów należą: gruczoły gardzielowe, gruczoły woskowe oraz
odnóża przystosowane do zbierania i przenoszenia pyłku kwiatowego. Wiele
narządów ma nieco inną budowę niż u matek, np. żuwaczki nie mają
charakterystycznych dla matek wycięć, języczek jest dłuższy, a
szczecinki kłujące, żądła są proste, z większą liczbą haczyków. Długość
ciała wynosi 12-15mm, masa 90-130mg (średnio 100mg), przy czym z wiekiem
początkowo nieco wzrasta, a potem maleje.
Saharyjska
(Apis mellifera saharensis) - podgatunek pszczoły miodnej z grupy
afrykańsko-europejskiej, występujący w północno-zachodniej Afryce (na
południe od Atlasu w głąb Sahary). Pod wieloma względami zajmuje
pośrednie miejsce między pszczołą algierską a pszczołą afrykańską
właściwą, jej robotnice mają długie języczki (około 7,0mm). Wyróżnia się
łagodnością, jest przystosowana do bardzo trudnych warunków (susze).
Jej pochodzenie nie zostało dotąd wyjaśnione, prawdopodobnie stanowi ona
relikt z czasów, gdy Sahara była sawanną, inni przypuszczają, że została
przywieziona z Bliskiego Wschodu (z przesiedlonymi Żydami).
Sycylijska
(Apis mellifera sicula) - podgatunek pszczoły miodnej grupy
afrykańsko-europejskiej, zamieszkujący Sycylię i częściowo Kalabrię na
Półwyspie
Apenińskim, niedostatecznie poznany, obecnie w niektórych rejonach
silnie zmieszańcowany na skutek importu matek pszczoły włoskiej. Podobna
jest do pszczoły algierskiej, robotnice są małe, ciemno ubarwione,
płochliwe, obficie kitują. Podgatunek ten jest rojliwy i agresywny
(zwłaszcza mieszańce pszczoły sycylijskiej).
Syryjska
(pszczoła palestyńska) (Apis mellifera syriaca) - podgatunek pszczoły
miodnej z grupy orientalnej, zamieszkujący bliskowschodnią Azję na
wschód od Morza Śródziemnego, prawdopodobnie do Mezopotamii. Robotnice
są małe, bardzo ładnie ubarwione: pierwsze tergity odwłoka mają
jasnozłocistocytrynowe, owłosienie białe. Dobrze bronią gniazda przed
szerszeniami, które są plagą tamtejszych pasiek. Niepokojone stają się
bardzo żądliwe, także skłonne do rabunku. Rodziny rozwijają się
intensywnie i chętnie się roją, zakładając dużo mateczników. Źle znoszą
chłody. Kitu używają oszczędnie. Jest utrzymywana prymitywnie i nie ma
większego znaczenia gospodarczego. W Izraelu została wymieniona na
pszczołę włoską.
Środkowoafrykańska
(Apis mellifera scutellata) - podgatunek pszczoły miodnej zasiedlający
sawanny płaskowyżu centralnej Afryki. Dotychczas występowanie
stwierdzono na terenie Etiopii, Kenii, Tanzanii, Rwandy, Burundi i
Zambii. Wśród podgatunków grupy afrykańskiej zajmuje pośrednie miejsce
pod względem ubarwienia (nasilenie koloru żółtego) i jedno z pierwszych,
co do wielkości ciała robotnic, które mają dość krótki języczek
(5,86mm). Tworzy rodziny bardzo żywotne i nadzwyczaj agresywne, wybitnie
skłonne do rojenia się i do migracji w poszukiwaniu pożytku. Matki
pszczele z tego gatunku
importowane w 1956r. do Brazylii dały tam początek zdziczałej populacji
tak zwanej pszczoły afrykańskiej.
Środkowoeuropejska
- rasa lokalna pszczoły miodnej właściwej, zamieszkująca pierwotnie
Europę Zachodnią i Środkową (prócz wybrzeży Morza Północnego), obecnie
silnie zmieszańcowana, resztki jej zachowały się jedynie na terenie
Francji i Polski oraz w Alpach. W literaturze określana często łącznie z
pszczołą wrzosową jako pszczoła północna. Ma duże rozmiary ciała, krępą
budowę, szeroki odwłok tępo zakończony, o barwie
ciemnobrązowej do szaroczarnej i czarnej, po stronie brzusznej często
trochę jaśniejszy. Włoski na tergitach odwłoka są niezbyt gęste, ale
długie - brązowe, szarobrązowe lub płowe, języczek stosunkowo krótki.
Podczas przeglądów gniazda jest ruchliwa, niespokojna i płochliwa,
skłonna do żądlenia, źle się trzyma plastrów. Miód sklepi na sucho,
gniazda kituje umiarkowanie. Intensywność czerwienia matki ulega małym
wahaniom i wynosi 1500-2000
jaj na dobę, nie ma też na ogół przerw w czerwieniu. Rojliwość średnia
(przeciętnie roi się 22% rodzin w sezonie). Występowała na terenie całej
Polski, od Karpat do dorzecza Niemna. Wartość niektórych cech
morfologicznych występującej w Polsce jest następująca: szerokość IV
tergitu odwłokowego - 2,36mm, powierzchnia lusterka woskowego - 2,74mm2,
długość języczka - 6,11mm, długość przedniego skrzydła - 9,37mm, indeks
kubitalny - 61,4. Obecnie prowadzi się selekcję kilku linii pszczoły
środkowoeuropejskiej, objęto także ochroną jej populację na terenie
Puszczy Kampinoskiej (określaną nazwą pszczoły kampinoskiej).
Ukraińska
- rasa lokalna pszczoły kraińskiej zasiedlająca stepy wschodniej Europy,
głównie w dorzeczu Dniepru i Donu, obecnie przetrzebiona i silnie
zmieszańcowana. Potocznie jest nazywana pszczołą stepową, niektórzy
badacze uważają ją za odrębny podgatunek pszczoły miodnej, inni za
południową odmianę pszczoły leśnej. Jest szara, jaśniejsza niż pszczoła
leśna i ma dość długi języczek (około 6,30mm), dobrze trzyma się
plastrów, ale bywa agresywna, łatwo wchodzi w nastrój rojowy, ale nie
jest trudno go rozładować, zasklep miodu przeważnie suchy. Gniazdo
kituje umiarkowanie, jest odporna
na choroby. Dobrze buduje plastry na węzie, nadaje się na obfite
pożytki, które dobrze wykorzystuje.
Uralska
- populacja lokalna pszczoły leśnej, występująca w tajdze na Uralu. Jest
przystosowana do surowego klimatu (znosi mrozy do -50°C), żyje dziko w
dziuplach drzew, lecz jest także utrzymywana w ulach, skłonna do rójki.
Ma jednolicie ciemno ubarwione ciało. Długość języczka robotnic wynosi
6,04-6,32mm.
Ussuryjska
(Apis cerana ussuriensis) - populacja pszczoły wschodniej, żyjąca dziko
w lasach w dorzeczu Ussuri na Dalekim Wschodzie. Dobrze znosi mroźne
zimy, robotnice są mniejsze i lżejsze (72mg) od robotnic pszczoły
miodnej (103mg), o krótkich języczkach (4,87mm), natomiast jajniki mają
lepiej rozwinięte.
Włoska
(Apis mellifera ligustica) - podgatunek pszczoły miodnej występujący na
Półwyspie Apenińskim i w Sardynii. Na obszarze naturalnego występowania
jest dość zróżnicowana, przede wszystkim pod względem ubarwienia: żółte
paski mogą znajdować się na jednym do trzech tergitów odwłokowych
robotnic, języczek ma długi (do 6,70mm). Jest łagodna, energiczna,
pracowita, niezbyt rojliwa, ale skłonna do błądzenia i rabunku. Matki
czerwią wydajnie i aż do zimy. Rodziny osiągają dużą siłę, są
przystosowane do łagodnego klimatu i obfitych pożytków. Ze względu na
gospodarcze zalety została rozpowszechniona poza swoim naturalnym
zasięgiem i jest obecnie utrzymywana w wielu krajach wszystkich
kontynentów. Na ziemie polskie trafiła po raz pierwszy w 1835r.,
sprowadzona przez Dzierżona, który znacznie przyczynił się do jej
światowej kariery (między innymi przez handel matkami). W okresie
międzywojennym była u nas dość popularna.
Wrzosowa
- rasa lokalna pszczoły miodnej właściwej. Pierwotnie występowała w
Wielkiej Brytanii, na północnym wybrzeżu Europy i Skandynawii. Głównym
ośrodkiem utrzymywania do niedawna były wrzosowiska oldenburskie i
dolnosaksońskie, gdzie prowadzono gospodarkę rojną. Obecnie została
silnie zmieszańcowana i wypierają ją pszczoły innych ras. Jest ona
wybitnie rojliwa, dość agresywna, ciemno ubarwiona, duża, lecz z krótkim
języczkiem.
Wschodnia
(Apis cerana) - gatunek pszczoły (Apis) występujący w południowej i
wschodniej Azji, na kontynencie i wyspach, od dorzecza Indusu po
dorzecze Amuru. Jest trochę mniejsza od pszczoły miodnej, żółta lub
ciemniejsza (matki i trutnie zawsze ciemne), ma rąbki filcowe (owłosione
pasmo) na czterech tergitach odwłokowych (pszczoła miodna na trzech
tergitach). Gniazdo zbudowane z wielu plastrów zakłada w pomieszczeniu
zamkniętym, nie używa kitu, komórki z zasklepionym czerwiem trutowym
mają pośrodku wieczka dziurkę. Różni się od pszczoły miodnej także
sposobem wentylowania gniazda: wachluje skrzydełkami zwrócona głową na
zewnątrz ula. Jest łagodna, rzadko żądli, ale niekiedy szczypie
żuwaczkami, podczas ataku wydaje dźwięki. Przejawia skłonności do
migracji, niepokojona opuszcza gniazdo. Jest odporna na choroby i
niesprzyjające warunki środowiskowe (np. warroza, nosemoza, szerszenie,
susza, obniżenie temperatury). Żyje dziko w dziuplach i szczelinach
skalnych, a ponadto jest hodowana w prymitywny sposób przez tubylców
(ostatnio zastępowana chętnie importowaną pszczołą miodną, przede
wszystkim pszczołą włoską). Dotychczas mało poznana pod względem
zróżnicowania geograficznego i ekologicznego, jest niedoceniana i
zanika. Jej systematyka nie została jeszcze dokładnie ustalona, w jej
obrębie rozróżnia się pszczołę
chińską, japońską, indyjską, indonezyjską, indochińską oraz ussuryjską.
Wschodnioafrykańska
(Apis mellifera litorea) - podgatunek pszczoły miodnej występujący na
wschodnich wybrzeżach Afryki od Kenii do Mozambiku. Robotnice są duże,
mają stosunkowo rozległe żółte pasy i języczek długości 5,79mm. Jest
przystosowana do gorącego klimatu i prawie ciągłego pożytku.
Nieprzerwanie wychowuje czerw. Tendencje do rojenia się i migracji
występują podczas okresowych przerw w pożytkach. Jest agresywna.
Z Buckfast
- populacja hodowlana pszczoły miodnej o dużych walorach użytkowych,
stale krzyżowana i selekcjonowana. Została wyhodowana w pasiece
klasztornej opactwa Buckfast (Anglia) przez tamtejszego zakonnika, Brata
Adama, od czasu I wojny światowej interesującego się pszczelarstwem.
Wywodzi się ona z naturalnych mieszańców miejscowej pszczoły wrzosowej i
importowanej przedtem obficie pszczoły włoskiej. Doskonalona była
następnie przez kojarzenie z pszczołami pochodzącymi z Francji, z
pszczołą kraińską populacji macedońskiej (z Grecji), pszczołą anatolską
i prawdopodobnie z innymi. Odznacza się dobrym rozwojem, żywotnością i
nierojliwością, jest raczej łagodna, nieco płochliwa. Ubarwienie
robotnic rozjaśnione żółtymi paskami na tergitach.
źródło
Encyklopedia Pszczelarska /Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Warszawa 1989r./